Alexa Halford, Brett Carter ve Julie Currie
8 Eylül 2017
Eğer tutulmadan kalan güneşe bakma gözlükleriniz duruyorsa, şimdi onları takıp güneşe bakmak için iyi bir zaman. Güneşimizde görünür iki büyük karanlık bölge göreceksiniz. Bu muazzam güneş lekeleri, yüksek – enerjili radyasyon patlamaları – güneş püskürmeleri üretebilen yoğun ve karmaşık manyetik alanların bölgeleridir.
Bu iki dev güneş lekesi şu sıralar oldukça şaşkınlığa ve ilgiye neden oluyorlar. Dünyaya doğru gönderdikleri güneş fırtınaları iletişimleri ve GPS ve radyo sinyalleri gibi diğer teknolojileri etkileyebilir. Muhteşem Kuzey ve Güney Işıkları gösterilerine neden oluyorlar. Ve bizim gibi uzay iklimi bilim insanları heyecanlanıyor, çünkü normal olarak şu anda güneşten gelen bu kadar çok aktivite beklemiyorduk.
Güneş, 11 – yıllık solar aktivite döngüsünden geçiyor. Bilim insanlarının solar minimum dedikleri şey, güneşin en çok enerjiyi dışarı attığı döngüdeki zamandır. Bu, en çok güneş lekesi, güneş patlamaları ve ilişkili solar fırtınalar görmeye eğilimli olduğumuz zamandır. Bazı solar maksimumlar diğerlerinden daha büyük veya daha aktiftir – örneğin 1990 – 1991 solar maksimumu. Ama 2014’te zirve yapan bu son döngü oldukça küçüktü ve bir kaç jeomanyetik fırtına oldu.
Solar minimumun dibine doğru gidiyoruz, burada güneş daha az güneş lekesine, güneş patlamasına ve koronal kitlesel püskürmelere sahip olmaya eğilimlidir – daha büyük plazma, elektron ve iyon ve manyetik alanlar ihraç etme. Ama güneş döngüsünde bulunduğumuz yere rağmen, güneşteki aktivite son bir kaç gündür dramatik şekilde hızlandı. Aralıklarla, bu iki güneş lekesi parlıyor ve direkt olarak Dünyaya doğru koronal kütlesel püskürmeler fırlatıyor.
Güneşte neler olup bitiyor? Ve bu karakter dışı güneş davranışından kaygılanmalı mıyız?
4 Eylül’de, güneş püskürmeye başladı. Orta ölçüde bir parlama (M5,5 sınıfı) püskürdü. Dünyayı hedefleyen koronal kitlesel püskürme üretti.
Güneş 5 Eylül’de püskürmeye devam etti. Önceki günün aktivitesinden solar enerji parçacıkları Dünyaya ulaştı.
6 Eylül’de, güneş iki adeti muazzam X – sınıfı püskürme üretti. Bu, tüm güneş patlamalarının en kuvvetlisinin kategorisidir.
NASA patlamanın bir tanesinin en azından 2008’den bu yana olan en güçlü patlama olduğunu anons etti. Bu bir diğer koronal kitlesel püskürme üretti.
Sonraki gün, aynı güneş lekesi daha fazla güneş püskürmeleri tükürmeye devam etti. Bunların yaydıkları solar enerji parçacıklarının Dünyaya ulaşması yaklaşık bir saat sürdü. Bu protonlar inanılmaz hızlı hareket ediyorlar. Bunlar iletişim sistemlerini etkileyebilirler, tipik olarak Dünyanın atmosferine girdikleri kutup bölgelerinde daha fazla etkilerler. Uzaydaki tüm radyasyon artışlarında olduğu gibi, bunlar aynı zamanda uydu sistemlerini ve astronotların sağlığını etkileyebilirler.
7 Eylülde sabahın erken saatlerinde, üç gün önce güneşten püsküren bu ilk koronal kitlesel püskürme Dünyaya ulaştı. Dünya ile uyumlu manyetik alanı nedeniyle, sadece küçük bir jeomanyetik fırtına üretti.
6 Eylülden gelen muazzam koronal kitlesel püskürme de 7 Eylül akşamı Dünyaya çarptı. Onun gelişi, tüm dünyadaki uzay iklimi tahmin ajanslarının tahmin ettiklerinden bir kaç saat önce oldu.
Tüm bu solar aktivite zaten Dünyanın yüksek enlem bölgelerinde bir çift radyasyon fırtınasına neden oldu, bu belirli frekanslardaki radyo iletişimini kesti. Etkileri ekvatora doğru genişledi ve yüksek frekanslı iletişimleri etkiledi, bu acil durum ve afet yardım yönetiminde kullanılan amatör radyoları da kapsıyor.
Bu aynı bölgelerde, muhtemelen küresel navigasyon sistemi uydu iletişimlerinin kaybı oldu, ama verilerin analiz edilmesi ve bu uzay iklim aktivitesinin dünyadakileri nasıl etkilediğinin tam anlayışını kazanmamız zaman alacak. Radyasyon fırtınaları ayrıca kutup bölgelerindeki uçuşları zorlayabilir, artan radyasyona maruz kalmaktan ve bu yollarda potansiyel iletişim ve navigasyon sistemleri kaybından kaçınmak için yön değiştirmelerine neden olabilir.
Bu X – sınıfı patlamanın koronal kitlesel püskürmesinin Dünyaya çarpmasıyla, Dünyaya yakın uzay ortamı için diğer etkiler geliyor. Şu anda ilerlemede olan gibi jeomanyetik fırtınaların uydularda, yerdeki iletişim teknolojilerinde, elektrik şebekelerinde, GPS/GNSS’de ve uyduların ve uzay enkazlarının yörüngelerinin tahminine çok zarar verdiği biliniyor. Ayrıca Kuzey Yarıkürede kuzey ABD ve Avrupa’da ve Güney Yarıkürede Avustralya ve Yeni Zelanda’da göz kamaştırıcı aurora üretmeleri çok olasıdır.
Bilim insanları ve aurora – görme fanatikleri fırtınanın süregiden etkilerini yakından izlerken, diğerleri etkilenen bir çok teknolojik servislere problemler ve bozulmalar için destek oluyorlar.
Bu koronal kitlesel püskürmenin “büyük bir püskürme” olmasına kaygılanmamız gerekmiyor – Ulusal Bilimler Akademisine göre, yaygın elektrik kesintilerine neden olabilecek ve US$2 trilyon zararı tetikleyebilecek solar fırtına direkt çarpması. Ama, bu ayın anormal aktif uzay ikliminin ardından gelen bu fırtına daha büyük ölçeğe çevirebilir ve çok fazla analiz ve araştırma konusu olabilir.
Olan biten her şeyi henüz tam olarak anlamıyoruz. Ama, güneşin kendi en sakin periyodunda olması gerektiği son bir kaç gündeki aktivite, 11 – yıllık solar döngünün herhangi bir aşamasında önemli uzay iklimi olaylarının mümkün olduğunu gösteriyor.
(Çeviri: Saffet Güler)
Kayıtlar
0 comments:
Yorum Gönder